تاغ (Haloxylon sp.)، یکی از گونه های گیاهی است که در مناطق خشک به ویژه در شن زارهای این مناطق پراکنش دارد و به عنوان یکی از مهم ترین گیاهانی است که برای تثبیت شن های روان از سالیان پیش تاکنون مورد استفاده قرار گرفته است. این گیاه از اهمیت ویژه اقتصادی - اجتماعی و زیست محیطی برخوردار بوده به گونه ای که حیات ساکنان مناطق بیابانی کشور مدیون آن می باشد. به منظور بررسی هم زیستی تاغ با قارچ های میکوریزی تحقیقاتی در سطح تاغ زارهای دست کاشت و طبیعی در دو منطقه دشت یزد - اردکان به عنوان تاغ زارهای دست کاشت و در منطقه رباطات واقع در کویر در انجیر به عنوان تاغ زارهای طبیعی در استان یزد صورت گرفت. در این بررسی نوع و پراکنش قارچ های میکوریزی هم زیست تعیین گردید. نتایج حاصل بیانگر این است که گونه های مورد بررسی تاغ H.aphyllumm) و (H.persicum دارای هم زیستی میکوریزی از نوع اندومیکوریزای وزیکولار - آرباسکولار هستند. پراکنش و تنوع قارچ های میکوریزی در تاغ زارهای طبیعی به مراتب بیشتر از تاغ زارهای دست کاشت می باشد. بررسی های به عمل آمده نشان داد که اسپور گونه های متفاوتی از جنس های Gigaspora,Glomus, Acaulospora در خاک تاغ زارهای طبیعی و از جنس Glomus در تاغ زارهای دست کاشت وجود دارد. همچنین گونه های مختلفی از جنس Glomus و Gigaspora در تاغ زارهای طبیعی و جنس Glomus در تاغ زارهای دست کاشت با برخی از پایه ها هم زیستی دارند.

میکوریزا از همزیستی بین ریشه گیاه و ریشه قارچ بوجود می آید. همزیستی میکوریزا تحمل گیاه را در برابر عوامل آسیب رسان به گیاه، مانند تنش خشکی و شوری افزایش می دهد، افزایش زیتوده را باعث می شود و در نتیجه در توسعه گیاهان در بیشتر اکوسیستم ها موثر می باشد. پارک ملی تندوره با مساحت 73435 هکتار در ناحیه خشک شمال خراسان واقع شده است. خصوصیات طبیعی و تفاوتهای اقلیمی بین نقاط پست و مرتفع این پارک باعث تنوع در پراکش گیاهان آن شده است. از آنجا که حدود 30 درصد گیاهان این پاک دارویی هستند، بررسی پراکنش میکوریزایی گیاهان با هدف توسعه پایدار ضروری می باشد. در این تحقیق، نمونه های خاک و گیاه کامل در هفت ایستگاه در فصول بهار و پاییز و از 32 پلات (10×10 m) جمع آوری شد. نمونه های خاک و گیاه کامل از محدوده سایه انداز هر گیاه و تا عمق 30 سانتیمتری برداشته شد. پس از انتقال نمونه ها به آزمایشگاه ریشه های نازک گیاهان جداسازی و کدگذاری گردید. مقاطع طولی ریشه گیاهان تهیه و پس از مراحل رنگبری - رنگ آمیزی با لاکتوفنول کاتن بلوو تهیه لام مورد بررسی میکروسکوپی قرار گرفت. اسپورهای قارچ های میکوریزایی با استفاده از سانتریفوژ ساکاروزی 60 درصد در دور 900 به مدت 2 دقیقه و صافی کردن بر روی کاغذ میلی پور مدرج از ده گرم خاک جداسازی شده و تعداد اسپورهای هر گرم خاک برای هر ایستگاه محاسبه شد. تعداد 53 گونه گیاهی که 28 گونه آن دارویی بودند شناسایی شد. 50 گونه از 53 گونه گیاهی و 26 گونه از 28 گونه گیاه دارویی میکوریزایی بودند. میکوریزای وزیکولار آربوسکولار رایج ترین نوع میکوریزا بود. هفت گونه از جنس Glomus در ریزوسفر گیاهان دارویی شناسایی شدند که عبارتند از: G. constrictum, G. clarum, G. caledonium ،G. macrocarpum, G. geosporum, G. deserticola, G. etunicatum  بالاترین ضریب اهمیت و شاخص چیرگی در گونه Juniperus excelsa و کمترین آن در گونه Verbascum orientale محاسبه شد. فراوانی اسپورهای میکوریزایی با بافت خاک لومی همبستگی مثبت و با مقدار فسفر، کلسیم و منیزیم همبستگی منفی دارد. غلظت های میانی پتاسیم و کم کلسیم تشکیل میکوریزا را تسریع می کند. نظر به اهمیت رخداد میکوریزای وزیکولار آربوسکولار در بیش از 90 درصد گیاهان دارویی اهمیت آن در اکوسیستم های نیمه بیابانی و کوهستانی کاملا مشخص است. بنابراین، در برنامه های توسعه زراعی گیاهان دارویی توجه به پدیده همزیستس میکوریزا ضروری است.

به منظور بررسی تغییرات جمعیت، تعیین درصد کلونیزاسیون ریشه و شناسایی نوع هم زیستی میکوریزی همراه ریشه و ریزوسفر درختان پسته جنگلی Pistacia vera، دو ایستگاه در جنگل های طبیعی پسته مناطق کلات (چهچهه) و سرخس (شورلق) انتخاب شد. نمونه برداری از خاک و ریشه درختان مزبور در فواصل زمانی حداکثر هر ماه یک بار در محدوده سایه انداز آنها و از عمق 30 سانتی متری به عمل آمد. برای استخراج و جداسازی اسپورها از روش غربال تر استفاده شد. پس از رنگ آمیزی ریشه ها، میزان کلونیزاسیون ریشه ها و جمعیت اسپور این قارچ ها اندازه گیری شد. در همین ارتباط میزان تاثیر برخی خصوصیات خاک شامل pH، میزان رطوبت، ماده آلی و مقدار فسفر قابل جذب خاک نیز بر جمعیت اسپور مورد بررسی قرار گرفت.نتایج به دست آمده نشان داد که نوع هم زیستی میکوریزی درختان پسته از نوع میکوریز وزیکولار- آربوسکولار(Vesicular Arbuscular Mycorrhiza) می باشد. متوسط میزان کلونیزاسیون ریشه ها در ایستگاه کلات 13% و در ایستگاه شورلق 11% و متوسط تعداد اسپور در منطقه کلات 12 و در منطقه سرخس 10 عدد در هرگرم خاک خشک بود. محاسبه هم بستگی بین تغییرات جمعیت اسپور با میزان رطوبت، ماده آلی، فسفر قابل جذب، pH خاک و میزان کلونیزاسیون ریشه نشان داد که جمعیت اسپور با میزان کلونیزاسیون ریشه هم بستگی مثبت و با میزان رطوبت خاک، ماده آلی، فسفر قابل جذب و pH خاک هم بستگی منفی دارند.

به منظور بررسی تغییرات جمعیت، تعیین درصد کلونیزاسیون ریشه و شناسایی نوع هم زیستی میکوریزای همراه ریشه و ریزوسفر گندم چندین ایستگاه (خوشاب، ششتمد، جوین، جغتای و حومه سبزوار) در اطراف سبزوار انتخاب شد. نمونه برداری از خاک و ریشه گندم چندین مرتبه در فصول زمستان، بهار و تابستان صورت گرفت. برای استخراج و جداسازی اسپورها از روش غربال تر استفاده شد. پس از رنگ آمیزی ریشه ها، میزان کلونیزاسیون ریشه ها و جمعیت اسپور این قارچ ها اندازه گیری گردید. نتایج به دست آمده نشان داد که نوع هم زیستی میکوریزی گندم از نوع میکوریز وزیکولار - آربوسکولار (Vesicular- Arbuscular Mycorrhiza) می باشد. متوسط میزان کلونیزاسیون ریشه در مزارع در زمستان %4.29، در بهار %21.2 و در تابستان %5.6 بود. متوسط تعداد اسپور در فصل زمستان 3، در بهار 5 و در تابستان 3 عدد در هر گرم خاک خشک بود. محاسبه هم بستگی بین تغییرات جمعیت اسپور و میزان کلونیزاسیون ریشه در فصل بهار هم بستگی مثبت و در فصول زمستان و تابستان هم بستگی منفی بین این دو فاکتور را نشان داد.

در آزمایش گلخانه ای گیاه گوجه فرنگی، رقم کورا در دو نوع خاک سترون و غیر سترون و در سه سطح 0 ، 20 و 40 میلی گرم در فسفر کیلوگرم خاک (به ترتیب فسفر 1، فسفر 2، فسفر 3) با دو گونه از قارچ های قارچ ریشه ای وزیکولار آربوسکولار شاملGlomus mosseae  (قارچ 1) و Glomus intraradices (قارچ2) تلقیح شدند و (قارچ صفر) به عنوان شاهد  بدون قارچ در نظر گرفته شد. طرح آزمایشی به صورت فاکتوریل با سه عامل قارچ، خاک و فسفر در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی اجرا شد. نتایج نجزیه آماری نشان داد که اثر اصلی سطوح فسفر  بر وزن خشک بخش هوایی در سطح احتمال پنج درصد و بر غلظت ویتامین ث میوه و درصد آلودگی ریشه در سطح احتمال یک درصد معنی دار شده است. اثر اصلی قارچ نیز بر روی غلظت ویتامین ث میوه و درصد آلودگی ریشه معنی دار شد (P<0.01). اثر متقابل سطوح فسفر با قارچ بر روی درصد آلودگی ریشه معنی دار شد و آن را افزایش داد ولی اختلاف معنی داری بین سطوح فسفر 2 و فسفر 3 مشاهده نشد. همچنین اثر متقابل خاک و قارچ بر روی درصد آلودگی ریشه و غلظت ویتامین ث میوه معنی دار شد و هر دو را افزایش داد (P<0.01). در شرایط این آزمایش، با تلقیح قارچ های قارچ ریشه به گیاه گوجه فرنگی می توان مصرف کود فسفر را تا 20 کیلوگرم در هکتار بدون اختلال در کیفیت میوه کاهش داد.

در این مطالعه رشد و جذب عناصر فسفر و نیتروژن در گیاه پسته در پاسخ به آغشتگی با یک نوع قارچ میکوریزی وزیکولار – آربوسکولار (Glomus dimorphicum Boyetchko & Tewarl) و غلظت های مختلف فسفر در محلول غذایی بررسی شد. تلقیح ریشه ها با قارچ VAM، بهبود قابل توجهی در رشد گیاه میکوریزی در تیمار بدون فسفر نسبت به گیاهان بدون میکوریز ایجاد نمود. افزایش رشد گیاه ناشی از تلقیح با قارچ VAM مشابه با افزایش تیمار فسفری از 1mM به 5mM بود. ریشه گیاهان بدون میکوریز، نسبت به بخش هوایی آنها در شرایط فسفر کم رشد بیشتری نشان داد که در چنین حالتی امکان جذب بیشتر فسفر. برای گیاه فراهم می شود. گیاهانی که تحت تاثیر تیمار پایین فسفر قرار گرفته بودند نسبت به گیاهان در تیمار بالای فسفر، فسفر کمتری داشتند. آغشتگی VAM میزان فسفر موجود در بافت های گیاهی را بطور معنی داری افزایش داد. از طرف دیگر همراه با افزایش میزان تغذیه فسفری آغشتگی VAM کاهش یافت این نشان می دهد که با کاهش میزان فسفر محیط، حساسیت گیاه به آغشتگی با قارچ های VAM افزایش می یابد که این یکی از راههای مقابله با کمبود فسفر است. علاوه بر این کلونیزاسیون میکوریزی غلظت نیتروژن (N) موجود در اندام هوایی گیاه را نیز افزایش داد که این نتیجه می تواند دلیلی بر تحریک رشد گیاه در نتیجه کلونیزاسیون میکوریزی باشد.

مقدمه: شناسایی قارچ های همزیست میکوریزا آربوسکولار گیاه زعفران که در فصل های سال با تنش های محیطی فراوان اعم از اقلیمی و خاکی مواجه است، جهت کاربرد، افزایش رشد و تولید گیاه و مقاومت به عوامل بیماری زا اهمیت ویژه ای دارد. مواد و روش ها: وجود اسپور قارچ های همزیست میکوریزا آربوسکولار در خاک ریزوسفر گیاه زعفران سه منطقه از مزارع شهرستان گناباد بررسی شد. همچنین کلنیزاسیون ریشه و تنوع قارچ های همزیست با زعفران طی دو سال متوالی  1392-93مبتنی بر روش های ریخت شناسی و مولکولی انجام شد. علاوه بر این، کشت تله ای با استفاده از گیاه سورگوم و خاک سه منطقه کشت زعفران انجام شد. روش مولکولی با استفاده از PCR آشیانه ای حاصل از تکثیر ژن زیرواحد کوچک ژن rRNA قارچ های کلنیزه انجام شد. نتایج: طی بررسی اسپورهای موجود در اطراف خاک ریزوسفر، سه گونه اسکوتلوسپورا دیپورپورسنس، ریزوفاگوس اگرگاتوس و فونیلیفورمیس کالدونیوم شناسایی شدند. کلنیزه شدن میکوریزها در ریشه زعفران در فیلد طبیعی تنها در یک منطقه مشاهده شد، درحالی که کلنیزه شدن میکوریزها در گیاه تله سورگوم در خاک مناطق کشت زعفران بین 21 تا 24 درصد متغیر بود، در مزرعه زعفران بیش از 1.5 درصد مشاهده نشد. با وجود این، نتایج مولکولی همزیستی آنها را درتمام مناطق مطالعه شده زعفران و گیاه سورگوم نشان داد. این نتایج کلنیزاسیون زعفران را با ریزوفاگوس ایرانیکوس و ف. کالدونیم نشان دادند. پیش از این، به روش مولکولی تعیین همزیستی در زعفران گزارش نشده است. بحث و نتیجه گیری: تنوع گونه ای قارچ های همزیست در سورگوم و زعفران متفاوت بود و بر اساس مقایسه نتایج همزیستی مبتنی بر ریخت شناسی و مولکولی، به نظر می رسد که روش مولکولی ارائه شده شاخص مناسب تری برای وجود همزیستی است در حالی که روش های کلاسیک نتایج متفاوت و گاه گمراه کننده ای ارائه می کنند.

هم زیستی میکوریزایی رایج ترین هم زیستی در گیاهان آوندی است و انواع مختلفی دارد. عناب (Ziziphus jujuba mill) از گیاهان بومی و اقتصادی ایران است که به طور عمده در خراسان جنوبی کشت می شود. به دلیل تاثیر هم زیستی میکوریزا بر رویش، سازش و گسترش جغرافیایی گیاهان، این پژوهش جهت تعیین نوع هم زیستی میکوریزایی در شهرستان بیرجند انجام شد. هم چنین به دلیل تاثیر مثبت هم زیستی میکوریزایی بر عملکرد گیاهان در شرایط تنش زا، اندرکنش هم زیستی میکوریزایی و سن درختان عناب در قالب فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در شرایط مزرعه ای مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که در درختان عناب گونه هایی از جنس Glomus به ویژه گونه Glomous coronatum اندومیکوریزای وزیکولار-آرباسکولار (VAM) تشکیل می دهند. نتایج تحقیق نشان داد میزان میکوریزایی به ترتیب در گروه های سنی 28-25 سال، 17-15 سال و 10-7 سال کاهش پیدا نمود و اختلاف بین آن ها معنی دار و چشم گیر بودند. به عبارتی دیگر میزان میکوریزایی با گروه های سنی بالاتر بیشتر از گروه های سنی کمتر بود. بنابراین توسعه میکوریزا و اتخاذ شیوه های مدیریت کشاورزی برای تحریک و ترویج اندرکنش متقابل میکوریزا در گیاه، الگوی توسعه مناسبی برای کشاورزی پایدار عناب است و هم سو با اصول کنوانسیون های تنوع زیستی و توسعه پایدار می باشد.

مدتها است که نقش مهم همزیستی میکوریزی وزیکولار – آربوسکولار در تغذیه فسفری گیاهان مشخص شده است با این حال نقش این نوع میکوریز در تغذیه فسفری ارقام مختلف درختان پسته مطالعه نشده است. این مطالعه با توجه به اهمیت اقتصادی پسته و اینکه ارقام مختلف آن به عنوان پایه پیوند بدون توجه به تفاوت آنها در توانایی جذب فسفر و در خاکهای متفاوت در استان کرمان کاشت می شوند صورت گرفت. شش رقم پسته در هفت تیپ خاک از مناطق پسته کاری استان کرمان در طرح بلوک های کامل تصادفی در گلدان و در شرایط گلخانه ای رشد داده شدند. ویژگی های فیزیکوشیمیایی خاک ها از جمله تعداد اسپور، میزان فسفر، ازت، پتاسیم و نیز pH و EC خاکها و پس از رشد گیاهان نیز تعداد اسپور، میزان فسفر خاکها، وزن خشک گیاهان، طول ریشه و ساقه، میزان آغشتگی ریشه ها به قارچهای وزیکولار– آربوسکولار و میزان فسفر موجود در گیاهان اندازه گیری شد. آنالیز آماری داده ها تفاوت معنی داری را بین ارقام مختلف از نظر وزن خشک، طول ریشه و ساقه، میزان فسفر کل گیاهان و آغشتگی ریشه ها به میکوریز نشان داد. همچنین تفاوت معنی داری بین خاکها از نظر مقدار فسفر اولیه و تعداد اسپور قارچهای میکوریزی قبل و پس از کاشت مشاهده گردید.